• एउटै दृष्टि, भिन्न कोण
  • Search

स्थानीय तहमा सूचना प्रविधिको प्रयोग, चुनौती र समाधानका उपायहरु

काठमान्डौ २०८१ असार १३ गते बिहिवार

नेपालमा सूचना प्रविधिको विकास केही दशक पहिलेदेखि नै सुरु भएको हो। पहिलो पटक सन १९७१ मा नेपालले IBM १४०१ कम्प्युटर भित्र्याएको थियो, जसले राष्ट्रिय योजना आयोग र जनगणनाको कामलाई मद्दत पुर्‍याएको थियो। यो नै नेपालमा कम्प्युटर प्रविधिको प्रवेशको सुरुवात थियो। त्यसपछि, सन १९९० को दशकमा इन्टरनेटको आगमनले सूचना प्रविधिको विकासलाई तिब्र गतिमा अघि बढायो।

नेपालले पहिलो पटक सन १९९४ मा सार्वजनिक रुपमा इन्टरनेट सेवा सुरु गरेको थियो, जसले संचार र सूचनाको पहुँचलाई नयाँ उचाइमा पुर्यायो। सन २००० को दशकमा आइपुग्दा, नेपालमा मोबाइल फोनको प्रयोग व्यापक भएको थियो, र ३G सेवाको सुरुवातले इन्टरनेटको पहुँचलाई अझ सुलभ बनायो। सूचना प्रविधिको यो क्रमिक विकासले विभिन्न तह र क्षेत्रहरुमा ठूलो परिवर्तन ल्याएको छ, जसमा स्थानीय तह पनि समावेश छ।

स्थानीय तहमा सूचना प्रविधिको प्रयोग
नेपालमा संघीयता लागू भएपछि स्थानीय तहको भूमिका र जिम्मेवारी बढेको छ। यस क्रममा, सूचना प्रविधिको प्रयोगले स्थानीय तहमा सरकारी सेवाहरुको प्रवाहलाई प्रभावकारी बनाउने महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।

सेवाहरुको डिजिटलीकरण
सूचना प्रविधिको प्रयोगले स्थानीय तहमा विभिन्न सेवाहरुको डिजिटलीकरणलाई सम्भव बनाएको छ। अब, नागरिकहरुले विभिन्न प्रमाणपत्रहरु जस्तै जन्म, मृत्यु, विवाह, र बसोबास प्रमाणपत्र अनलाइन माध्यमबाट प्राप्त गर्न सक्छन्। यसले सेवाप्राप्तिमा पारदर्शिता र गति ल्याएको छ। उदाहरणका लागि, ‘Hello Sarkar’ जस्ता एप्स र पोर्टलहरुले नागरिकहरुका गुनासो र समस्याहरुको सम्बोधनमा सहजता पुर्‍याएका छन्।

सूचना पहुँच
सूचना प्रविधिको माध्यमबाट स्थानीय तहमा रहेको सूचनाको पहुँच जनतालाई सहज र छिटो भएको छ। वेबसाइट, सामाजिक सञ्जाल, र मोबाइल एप्सको प्रयोगले जानकारी प्राप्त गर्न सजिलो भएको छ। स्थानीय तहहरुले आफ्नो वेबसाइट मार्फत सार्वजनिक सूचना, बजेट विवरण, नीतिहरु, र अन्य महत्वपूर्ण दस्तावेजहरु उपलब्ध गराउँछन्, जसले जनताको सहभागिता र पारदर्शितामा मद्दत पुर्‍याएको छ।

ई-गभर्नेन्स
सूचना प्रविधिको प्रयोगले स्थानीय प्रशासनको कामकाजलाई प्रभावकारी बनाएको छ। ई-गभर्नेन्स प्रणालीले विभिन्न सेवा प्रक्रियाहरुलाई अटोमेटेड गर्दै कर्मचारीहरुको कार्यभार कम गरेको छ र प्रशासनीक प्रक्रियाहरुमा पारदर्शिता ल्याएको छ। यसले निर्णय प्रक्रियालाई छिटो बनाउँछ र सेवाप्रवाहलाई सहज बनाउँछ।

दूरसञ्चार र नेटवर्किङ
सूचना प्रविधिको विकासले स्थानीय तहमा दूरसञ्चार र नेटवर्किङको सुविधा पुर्‍याएको छ। यसले विभिन्न शाखाहरुबीचको समन्वयलाई सुदृढ बनाएको छ र सूचना आदान-प्रदानलाई छिटो बनाएको छ। स्थानीय तहहरुबीचको अन्तरसम्बन्ध र सहकार्यलाई बढावा दिन सूचना प्रविधिले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।

चुनौतीहरु
पूर्वाधारको अभाव
धेरै स्थानीय तहमा सूचना प्रविधिको लागि आवश्यक पूर्वाधारहरुको अभाव छ। नेटवर्क कभरेज, उच्चगति इन्टरनेट, र कम्प्युटर उपकरणहरुको कमीले सेवाप्रवाहमा बाधा पुर्‍याउँछ। दुर्गम र ग्रामिण क्षेत्रहरुमा अझैपनि इन्टरनेटको पहुँच छैन, जसले डिजिटल विभाजनलाई गहिरो बनाउँछ।

साक्षरता र तालिमको कमी
सूचना प्रविधिको प्रभावकारी प्रयोगका लागि जनसंख्याको ठूलो हिस्सा अझैपनि डिजिटल साक्षरता र तालिमबाट बञ्चित छन्। कर्मचारीहरु र नागरिकहरु दुबैलाई प्रविधिको प्रयोगमा दक्ष बनाउनु आवश्यक छ। तालिमको अभावले सूचना प्रविधिको पूर्ण उपयोग गर्न सकिँदैन।

साइबर सुरक्षा
सूचना प्रविधिको प्रयोगसँगै साइबर सुरक्षाको चुनौती पनि आउँछ। स्थानीय तहको महत्वपूर्ण डेटा र सूचनाहरुको सुरक्षामा चासो राख्न आवश्यक छ। यसका लागि साइबर सुरक्षा नीति र उपकरणहरुको प्रयोग आवश्यक छ। नेपालमा साइबर सुरक्षा सम्बन्धी जनचेतना र संरचना कमजोर भएकाले यो चुनौती बनेको छ।

आर्थिक स्रोत
सूचना प्रविधिको विकास र व्यवस्थापनका लागि ठुलो आर्थिक लगानीको आवश्यकता पर्छ। धेरै स्थानीय तहमा पर्याप्त आर्थिक स्रोतको अभावले प्रविधिको पूर्ण प्रयोग गर्न सक्दैनन्। बजेटको कमीले आवश्यक प्रविधि उपकरण खरिद र मर्मत सम्भारमा समस्या पुर्‍याउँछ।

नीति निर्माण र कार्यान्वयन
सूचना प्रविधिको प्रभावकारी प्रयोगका लागि स्पष्ट नीति र कार्यान्वयनको आवश्यकता हुन्छ। स्थानीय तहमा यस सम्बन्धी नीतिहरुको कमी र अनिश्चितता समस्याका रुपमा देखा पर्छ। सुदृढ नीति निर्माण र त्यसको प्रभावकारी कार्यान्वयनले मात्र सूचना प्रविधिको लाभ लिन सकिन्छ।

समाधानका उपायहरु
पूर्वाधार विकास
सूचना प्रविधिको प्रभावकारी प्रयोगका लागि उच्चगति इन्टरनेट र आवश्यक उपकरणहरुको विकासमा जोड दिनु आवश्यक छ। दुर्गम र ग्रामिण क्षेत्रहरुमा इन्टरनेटको पहुँच विस्तार गर्न सरकारी र निजी क्षेत्रको साझेदारीमा लगानी गर्नु पर्छ।

तालिम कार्यक्रम
कर्मचारीहरु र नागरिकहरुको डिजिटल साक्षरतामा वृद्धि गर्न नियमित तालिम कार्यक्रमहरुको आयोजना गर्नु पर्छ। तालिमले कर्मचारीहरुलाई प्रविधिको प्रयोगमा दक्ष बनाउँछ र नागरिकहरुलाई अनलाइन सेवाहरुको प्रयोग गर्न प्रोत्साहित गर्छ।

साइबर सुरक्षा
साइबर सुरक्षाका मापदण्ड र उपकरणहरु अपनाउनु पर्छ। साथै, साइबर सुरक्षा सम्बन्धी जनचेतना अभिवृद्धि गर्नु पर्छ। सुरक्षित नेटवर्क प्रणाली, एन्टिभाइरस सफ्टवेयर, र नियमित निगरानीले साइबर आक्रमणबाट जोगिन मद्दत गर्छ।

नीति निर्माण
स्थानीय तहमा सूचना प्रविधिको प्रयोगलाई प्रवर्द्धन गर्न स्पष्ट नीति निर्माण र प्रभावकारी कार्यान्वयन आवश्यक छ। यसका लागि स्थानीय, प्रदेश, र संघीय तहबीच समन्वय र सहकार्य आवश्यक छ। सुदृढ नीति निर्माणले प्रविधिको दीर्घकालीन विकास र उपयोग सुनिश्चित गर्दछ।

सहयोग र साझेदारी
स्थानीय तहमा सूचना प्रविधिको प्रयोगलाई सफल बनाउन निजी क्षेत्र, गैर सरकारी संस्था, र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगदाताहरुसँग साझेदारी गर्न आवश्यक छ। साझेदारीले आर्थिक स्रोत, प्रविधि, र विशेषज्ञता प्रदान गर्न सक्छ। यसले पूर्वाधार विकास, तालिम, र प्रविधिको अनुकूलनमा मद्दत पुर्‍याउँछ।

स्थानीय तहमा सूचना प्रविधिको प्रयोगले विकास र सुशासनमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउन सक्छ। सूचना प्रविधिले सेवाप्रवाहलाई छिटो, सुलभ, र पारदर्शी बनाएको छ। तर यसका लागि विद्यमान चुनौतीहरुलाई सम्बोधन गर्नुपर्छ। समन्वित प्रयास, नीति निर्माण, र कार्यान्वयनले मात्र यसलाई सम्भव बनाउन सकिन्छ। स्थानीय तहमा सूचना प्रविधिको प्रभावकारी प्रयोगले समाजमा ठूलो परिवर्तन ल्याउने क्षमता राख्छ। त्यसैले, यसको विकास र व्यवस्थापनमा सबै सरोकारवालाहरुको सक्रिय सहभागिता आवश्यक छ।

प्रतिक्रिया दिनुहोस